Samenwerking tussen verschillende organisaties is essentieel bij het aanpakken van complexe maatschappelijke vraagstukken. De oplossingen voor deze vraagstukken vereisen vaak dat we verder kijken dan de traditionele grenzen van organisaties en sectoren. Dit betekent dat we niet alleen nieuwe oplossingen moeten vinden, maar ook onze bestaande denkpatronen en werkwijzen moeten aanpassen.
Ter illustratie: Elektrificatie van Vuilnisophaalwagens
Stel je voor dat een gemeente besluit om haar vuilnisophaalwagens te verduurzamen door ze te elektrificeren. Met 100 wagens die over vier locaties binnen de gemeente zijn verdeeld, ontstaat de behoefte aan extra stroomvoorziening om deze voertuigen ’s nachts op te laden. Dit brengt een reeks complexe vragen met zich mee:
- Moeten we het elektriciteitsnet verzwaren, en zo ja, met hoeveel?
- Is deze verzwaring alleen nodig voor het aansluitnet, of moet ook het transportnet, inclusief schakelkasten, worden aangepast?
- Kunnen we zonnepanelen inzetten om de benodigde stroom te leveren? Wat zijn de gevolgen hiervan voor de biodiversiteit, groenvoorziening, en waterafvoer?
- Hoe gaan we om met herladen tijdens het ophaalproces? Plaatsen we oplaadpunten in de stad?
- Wat doen we bij storingen van de wagens tijdens het proces? Elektrische voertuigen vereisen een andere aanpak dan fossiele voertuigen.
Deze vragen kunnen niet door één organisatie alleen worden beantwoord. De gemeente, netbedrijven, milieudeskundigen en andere belanghebbenden moeten samenwerken om tot een duurzame oplossing te komen.
Een elektrische vuilniswagen wordt opgeladen, een stap in de richting van een duurzame toekomst.
Uitdagingen bij het Opzetten van Samenwerking
Een belangrijke uitdaging bij samenwerking is dat partijen vaak denken dat ze dezelfde doelstellingen hebben, terwijl deze bij nader inzien niet goed op elkaar aansluiten.
Een goed voorbeeld hiervan is de overstroming van de Geul in Zuid-Limburg, waarbij 35 verschillende partijen betrokken waren. Hoewel iedereen het eens was over de noodzaak om toekomstige overstromingen te voorkomen, liepen de voorgestelde oplossingen sterk uiteen. De één wilde overloopgebieden creëren, terwijl de ander de kademuren wilde verhogen. Dit illustreert hoe moeilijk het kan zijn om verschillende doelstellingen te verenigen.
Het is daarom cruciaal om de vraagstelling helder te definiëren en het aantal betrokken partijen te beperken. Daarnaast is het belangrijk om de bereidheid tot samenwerking van tevoren goed te onderzoeken. Zijn alle partijen bereid concessies te doen, verantwoordelijkheid te nemen en hun interne processen aan te passen voor het gemeenschappelijke doel?
Overbruggen van Verschillen in Drijfveren
Een van de grootste uitdagingen in samenwerkingsverbanden is het overbruggen van verschillen in drijfveren. Bijvoorbeeld, een bestuurder die zich richt op ‘aandeelhoudersbelang’ zal andere keuzes maken dan een bestuurder die ‘politiek belang‘ als drijfveer heeft. Om tot een gezamenlijke aanpak te komen, moet er daarom vroeg in het proces worden onderzocht of partijen kunnen co-creëren. Dit houdt in dat bestuurders niet alleen hun rol binnen de samenwerking helder definiëren, maar deze ook actief uitdragen.
De GDL Blauwdrukken: Een Hulpmiddel voor Succesvolle Samenwerking
De door het GDL ontwikkelde blauwdrukken bieden een gestructureerde aanpak voor het opzetten van samenwerking. Deze blauwdrukken zijn gebaseerd op bestaande samenwerkingsverbanden, zoals convenanten en programmatietafels, waar gezamenlijke problemen al geruime tijd worden besproken. De blauwdrukken helpen bij het uitvoeren van belangrijke checks om te bepalen of partijen werkelijk willen en kunnen samenwerken. Ze dwingen betrokkenen om lastige vragen te stellen, zoals: Wat is ons gemeenschappelijk doel? Wat levert deze samenwerking op voor alle partijen? Zijn we bereid concessies te doen?
Blauwdrukken zijn geen projectplan met een vooraf vastgesteld resultaat en gegarandeerde oplevering. Ze dienen als hulpmiddelen om van bestaande samenwerkingsverbanden te leren en nieuwe samenwerkingen te versnellen. Voor complexere vraagstukken biedt co-creatie een waardevolle aanvulling. Waar blauwdrukken vooral geschikt zijn voor kleinere samenwerkingen met bekende problemen, is co-creatie beter afgestemd op complexe, multidisciplinaire uitdagingen. In beide gevallen geldt dat samenwerking alleen succesvol is wanneer deze voor alle betrokken partijen toegevoegde waarde biedt.
Het Belang van een Gezamenlijke Visie en Governance
Voor een succesvolle samenwerking is het essentieel om een duidelijke, door bestuurders gedragen visie te hebben voordat de samenwerking van start gaat. Dit kan worden bereikt door workshops te organiseren waarin gezamenlijke doelstellingen worden geformuleerd en geaccordeerd door het bestuur. De rol van bestuurders blijft cruciaal tijdens de uitvoering van de samenwerking. Zij moeten zichtbaar betrokken blijven om eventuele weerstand te overwinnen en gezamenlijke besluiten te nemen.
Governance speelt een sleutelrol bij het vormen van effectieve samenwerkingen. Samenwerkingen moeten worden aangestuurd en gedragen van bovenaf. Specialisten hebben vaak de neiging om in hun eigen koker te blijven hangen, terwijl bestuurders een holistische blik moeten bieden en de grensoverschrijdende oplossingen moeten aandragen.
Risico’s van Samenwerking
Hoewel samenwerking veel voordelen biedt, zijn er ook risico’s. Verschillen in politieke en economische belangen, lange doorlooptijden, en de neiging om verkokerde oplossingen te bedenken, kunnen de samenwerking bemoeilijken. Bovendien bestaat het risico dat oplossingen te lokaal worden aangepakt, waardoor bredere maatschappelijke opgaven over het hoofd worden gezien. Om deze risico’s te beheersen, is het belangrijk om een organisatieoverstijgende aanpak te hanteren en een cultuur te bevorderen waarin fouten maken wordt gezien als een kans om te leren en te verbeteren.
In een tijd waarin maatschappelijke vraagstukken steeds complexer worden, is samenwerking tussen verschillende organisaties essentieel. Door gebruik te maken van de juiste hulpmiddelen, zoals de GDL-blauwdrukken, en door een duidelijke gezamenlijke visie te ontwikkelen, kunnen organisaties effectief samenwerken en bijdragen aan duurzame oplossingen.
Meer weten over Co-Creatie? Lees dan op onze nieuws-pagina de blogs over de werkgroep ‘Randvoorwaarden’ van de Dutch Societal Innovation Hub (DSIH)!
Door: Ghislaine van der Veen, Communicatieadviseur, Grenzeloos Datalandschap en Andries Osseman, Expert Datadeling en Integratie, Grenzeloos Datalandschap.