In een tijdperk waarin data de drijvende kracht achter innovatie en besluitvorming is, wordt het steeds belangrijker dat organisaties hun gegevens op een veilige en effectieve manier kunnen delen. Dit proces, beter bekend als data-interoperabiliteit, gaat echter verder dan louter de uitwisseling van informatie. Het vereist een holistische benadering die juridische, organisatorische, en kennisgerelateerde aspecten omvat. Deze complexe dynamiek kan uitdagend zijn, vooral als er sprake is van gesloten data of wanneer meerdere partijen betrokken zijn.
Het Grenzeloos Datalandschap (GDL) speelt een cruciale rol bij het bevorderen van data-interoperabiliteit door middel van een gestructureerde aanpak. Om te waarborgen dat data-uitwisseling op een zorgvuldige en verantwoorde manier plaatsvindt, heeft het GDL drie fundamentele pijlers gedefinieerd: samenwerking tussen partijen, het delen van data, en de architectuur van de datadeling. Deze pijlers vormen samen de basis voor het succesvol opzetten van interoperabele data-uitwisselingen, waarbij de belangen en veiligheid van alle betrokken partijen centraal staan.
Wat is interoperabiliteit?
Interoperabiliteit betekent meer dan alleen het delen van data. Het omvat ook juridische, organisatorische, en kennisaspecten die spelen bij het delen van (gesloten) data. Het is essentieel om al deze aspecten te overwegen bij het opzetten van data-uitwisseling. Onzorgvuldig gebruik van data kan namelijk grote schade veroorzaken, niet alleen voor bedrijfsassets, maar ook voor de verantwoordelijke personen binnen de organisatie.
Een zorgvuldige afweging
Om tot een weloverwogen besluit te komen over het interoperabel maken van data tussen partijen, heeft het Grenzeloos Datalandschap (GDL) drie pijlers opgezet. Deze moeten allemaal ingevuld zijn voordat de data-uitwisseling daadwerkelijk kan beginnen:
- Samenwerking tussen de partijen
- De datadeling, inclusief de gesloten data
- De architectuur van de datadeling
Samenwerking opzetten
Samenwerking is de eerste stap, ongeacht het probleem dat moet worden opgelost. Het begint met de vraag: waarom willen we samenwerken, wat is de drijfveer? Vaak zijn de samenwerkende partijen heel verschillend, zoals gemeenten, telecombedrijven, en woningcorporaties. Hun drijfveren variëren van stakeholders values tot political values.
Om te beoordelen of een samenwerking mogelijk en wenselijk is, heeft het GDL-blauwdrukken ontwikkeld. Dit zijn hulpmiddelen die helpen bij het beantwoorden van belangrijke vragen, zodat een succesvolle samenwerking kan ontstaan.
Data vrijgeven voor samenwerking
Als de partijen besluiten om samen te werken, volgt de tweede fase: het vrijgeven van data die nodig is voor een succesvolle samenwerking. Hierbij komen zaken aan bod zoals data-eigenaarschap en het doel van het gebruik. Het gaat verder dan alleen afspraken over tijdigheid, beschikbaarheid, en kwaliteit; ook juridische verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid spelen een rol. Dit is belangrijk om toekomstige conflicten te voorkomen.
Het GDL heeft veel ervaring met deze aspecten en past deze kennis toe in de projecten waarin zij betrokken is.
De Architectuur van de Datadeling
Als aan de eerste twee voorwaarden is voldaan, begint de derde uitdaging: de feitelijke datadeling. Hiervoor heeft het GDL de Globale Architectuur Schets (GAS) opgezet, die twee sporen volgt: het borgspoor en het snel spoor.
- Borgspoor: In het borgspoor worden de richtlijnen en kaders gevolgd die zijn vastgelegd door Europese en nationale instanties, zoals het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Het is belangrijk om de standaardisatierichtlijnen te volgen en geen eigen standaarden te ontwikkelen.
- Snelspoor Omdat de interoperabiliteit vaak organisatie- of sectoroverstijgend is, biedt het snelspoor binnen de GAS een tijdelijke oplossing voor de semantische verschillen tussen samenwerkende partijen. Dit voorkomt dat iedereen dezelfde taal moet spreken voordat de samenwerking succesvol kan zijn. Het snelspoor maakt het mogelijk om tijdelijke faciliteiten toe te voegen aan de architectuur om deze verschillen te overbruggen. Echter, om te voorkomen dat een tijdelijke oplossing permanent wordt, zijn er strikte richtlijnen opgesteld waaraan de tijdelijke oplossing moet voldoen.
De ’10 Geboden’ van het GDL
Het GDL heeft deze richtlijnen samengevat in 10 Geboden. Enkele uitgangspunten hiervan zijn: data blijft bij de bron, partijen zijn federatief en autonoom, we werken volgens de FAIR-principes, het voorkomen van vendor lock-in en het waarborgen van veiligheid, verificatie, en authenticatie.
Meer weten?
Is je interesse gewekt en wil je meer weten over dit onderwerp? Neem contact op met het GDL via grenzeloosdatalandschap@pzh.nl
